«Μάρτης» ή «Μαρτιά»

Ο μήνας Μάρτιος με τις όμορφες ονομασίες που πήρε από την λαϊκή παράδοση  είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης κι αυτός που την 21η μέρα, την εαρινή ισημερία, σηματοδοτεί τον ερχομό των χελιδονιών και των πελαργών, τη βλάστηση της γης και των λουλουδιών. Βαπτίστηκε Βλάσταρος ή Ανοιξιάτης και Γδάρτης και Παλουκοκαύτης, Φυτευτής, Κλαψομάρτης και Κλάψας γιατί με το βροχερό του καιρό του φαίνεται σαν να κλαίει.

Το μήνα αυτό αναβιώνει και το έθιμο «της κλωστής του Μάρτη» που πιστεύεται πως έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια, επειδή οι μύστες των μυστηρίων συνήθιζαν να δένουν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι.

Την παραμονή, συνήθως η γιαγιά του σπιτιού ετοιμάζει την κλωστή, κόκκινη και άσπρη. Τα παλιά χρόνια μάλιστα την στριφογύριζε και την περνούσε σε μια τρύπια δεκάρα, ενώ έφτιαχνε Μάρτηδες για όλους τους σπιτικούς, γυναίκες και μικρά παιδιά. Λέγεται πως το έθιμο αυτό κρατάει από τους βυζαντινούς, όπου οι πατρικίες* κρεμούσαν στο λαιμό τους σκόρδο, κρεμμύδι και άλλα μικροπράγματα, καθώς και χρυσή αλυσίδα. Η διαδικασία αυτή, το δέσιμο της κλωστής δηλαδή έχει βαθύτερο νόημα. Το άσπρο χρώμα συμβολίζει την αγνότητα και το δεσμό της οικογένειας, το δε κόκκινο συμβολίζει την αγάπη. Οι δυο κλωστές μαζί αποτελούν το δεσμό και την πίστη προς τη θρησκεία και την οικογένεια, έννοιες στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Σε κάποιες περιοχές την κλωστή του Μάρτη την κρατούσαν εννιά μέρες. Την ενάτη την κρεμούσαν στα μπουμπουκιασμένα κλαδιά έξω απ' το σπίτι ή στις τριανταφυλλιές του κήπου. Πίστευαν ότι από εκεί θα την έπαιρνε ο πελαργός και τα χελιδόνια και θα την πήγαιναν στο Θεό και πως εκείνος θα τους ανταπέδιδε αυτά που επιθυμούσαν. Άλλοι πάλι την κρατούσαν μέχρι τις 25 Μαρτίου, τη μεγάλη γιορτή που έχει για τη Ρωμιοσύνη διπλό χαρακτήρα, διπλή σημασία, τη θρησκευτική και την εθνική. Την ημέρα αυτή βγάζουν τους Μάρτηδες και τους κρεμούν στα κλαριά για να τους πάρουν τα χελιδόνια. Η κλωστή του Μάρτη είχε μεγάλη δύναμη διότι πίστευαν ότι προφύλασσε απ' το μαύρισμα του ήλιου που καίει αυτό το μήνα παράξενα. Κι αυτό όμως είναι συνδεδεμένο με μια παλιά δοξασία των Βυζαντινών, οι οποίοι πίστευαν ότι η άσπρη κλωστή συμβολίζει το πρωινό φως του ήλιου κι η κόκκινη το μεσημεριάτικο ήλιο και οι δυο μαζί διώχνουν την καυτερή ηλιαχτίδα και έτσι προστατεύεται το πρόσωπο και ο λαιμός από το άρπαγμα του μαρτιάτικου ήλιου. Πίστευαν ακόμα ότι η κλωστή του Μάρτη είχε τη δύναμη να τους προστατεύει και από διάφορες αρρώστιες, ειδικά από τους πυρετούς αλλά και από το κακό το μάτι. Σε ορισμένες περιοχές το μαρτιάτικο βραχιολάκι θεωρείται ιερό από τη λαϊκή παράδοση και δεν είναι πρέπον να πεταχτεί. Γι’ αυτό κάποιοι το φορούν μέχρι το Πάσχα και το δένουν στην Αναστάσιμη λαμπάδα για να καεί. Σε άλλες περιοχές το καίνε στις φωτιές που ανάβουν για να κάψουν τον Ιούδα.

Μια άλλη παράδοση λέει ότι κάποιοι έφτιαχναν τις κλωστές με περίσσια τέχνη και τις κρεμούσαν σε κλώνους αμυγδαλιάς ή τριανταφυλλιάς, ενώ συγχρόνως τραγουδούσαν χαρμόσυνα στιχάκια. Άλλη ιστορία λέει ότι βγάζανε τον Μάρτη όταν αντίκριζαν το πρώτο χελιδόνι και τραγουδούσαν:

Χελιδόνι μου γοργό, που ’ρθες απ' την έρημο, τι καλά μας έφερες;

Την υγεία και τη χαρά και τα κόκκινα τ' αυγά.

Το βαγένι των δώδεκα μηνών

*Πατρίκιος Εξελληνισμένος τύπος της λατινικής λέξης patricius < pater (αυτός που ανήκει στην ανώτερη κοινωνική τάξη του ρωμαϊκού και βυζαντινού κράτους, ευγενής, άρχοντας, αριστοκράτης)

*Βαγένι βαρέλι που προορίζεται για αποθήκευση κρασιού

- Ευχαριστούμε τη δασκάλα μας, Κατερίνα Βογιατζιδάκη, για την επιμέλεια του κειμένου.

- Η φωτογραφία είναι από το παιδικό εργαστήρι του "Ειρήνη" με θέμα τα "μαρτάκια" που πραγματοποιήθηκε τέτοιον καιρό στην αίθουσα βεστιαρίου του Χορευτικού μας υπό την καθοδήγηση των εθελοντών μελών μας Ειρήνης Μπεκιάρη και Αναστασίας Μητροσύλη.